Wyjaśnij pojęcie: archetyp

Wyjaśnij pojęcie: archetyp

Archetyp (z greckiego "archetypon" - pierwowzór),

1) W psychologii pojęcie wprowadzone przez C.G. Junga. Oznacza istniejące w tzw. nieświadomości zbiorowej, więc wrodzone, wspólne wszystkim ludziom, absolutnie niezmienne wzorce determinujące sposób myślenia i postrzegania świata oraz odczucia, reakcje i zachowania jednostek. Archetyp nie jest dostępny poznaniu bezpośrednio - ujawnia się przez pewne symboliczne treści i motywy, powtarzające się pod zmiennymi postaciami w mitach, wierzeniach, dziełach sztuki i literatury różnych kręgów kulturowych oraz w snach i fantazjach poszczególnych osób. Do najważniejszych archetypów należą: animus i anima (elementy męski i żeński w człowieku), cień, wielka matka, stary człowiek, jaźń, odrodzenie. Teoria archetypów dała początek tzw. krytyce archetypowej w literaturoznawstwie (m.in. M. Bodkin, N. Frye), badającej wywodzące się z nich obrazy literackie w ich historycznych przemianach, oraz koncepcji toposów E.R. Curtiusa (topika).

2) W religioznawstwie najstarsza i najgłębsza struktura różnych przejawów sacrum, wspólna wszystkim lub niemal wszystkim systemom mitologicznym i religijnym, mimo ich zmienności w czasie i przestrzeni (np. chaos i kosmos, oś świata, Androgyn). Stanowi odpowiednik archetypu w znaczeniu Jungowskim (C.G. Jung). Jest przedmiotem badań fenomenologii religii (G. van der Leeuw) i religioznawstwa o nastawieniu Jungowskim (M. Eliade).

3) W tekstologii najdalsze wspólne źródło wszystkich przekazów danego tekstu, rekonstruowane m.in. w toku badania ich wzajemnych związków i ustalania kolejności czasowej (tzw. filiacje tekstu).
http://portalwiedzy.onet.pl/73728,,,,archetyp,haslo.html